Minggu, 31 Juli 2011

Lir ilir, Tembang Para Wali Tanah Jawi



Lir-ilir, lir-ilir
tandure wis sumilir
Tak ijo royo-royo tak senggo temanten anyar
Cah angon-cah angon penekno blimbing kuwi
Lunyu-lunyu yo penekno kanggo mbasuh dodotiro
Dodotiro-dodotiro kumitir bedhah ing pinggir
Dondomono jlumatono kanggo sebo mengko sore
Mumpung padhang rembulane mumpung jembar kalangane
Yo surako… surak hiyo…
Sayup-sayup bangun (dari tidur)
Pohon sudah mulai bersemi,
Demikian menghijau bagaikan gairah pengantin baru
Anak penggembala, tolong panjatkan pohon blimbing itu,?
walaupun licin(susah) tetap panjatlah untuk mencuci pakaian
Pakaian-pakaian yang koyak(buruk) disisihkan
Jahitlah, benahilah untuk menghadap nanti sore
Mumpung terang rembulannya
Mumpung banyak waktu luang
Mari bersorak-sorak ayo…
Lir ilir, judul dari tembang di atas. Bukan sekedar tembang dolanan biasa, tapi tembang di atas mengandung makna yang sangat mendalam. Tembang karya Kanjeng Sunan ini memberikan hakikat kehidupan dalam bentuk syair yang indah. Carrol McLaughlin, seorang profesor harpa dariArizona University terkagum kagum dengan tembang ini, beliau sering memainkannya. Maya Hasan, seorang pemain Harpa dari Indonesia pernah mengatakan bahwa dia ingin mengerti filosofi dari lagu ini. Para pemain Harpa seperti Maya Hasan (Indonesia), Carrol McLaughlin (Kanada), Hiroko Saito (Jepang), Kellie Marie Cousineau (Amerika Serikat), dan Lizary Rodrigues (Puerto Rico) pernah menterjemahkan lagu ini dalam musik Jazz pada konser musik “Harp to Heart“.
Apakah makna mendalam dari tembang ini? Mari kita coba mengupas maknanya
Lir-ilir, lir-ilir tembang ini diawalii dengan ilir-ilir yang artinya bangun-bangun atau bisa diartikan hiduplah (karena sejatinya tidur itu mati) bisa juga diartikan sebagai sadarlah. Tetapi yang perlu dikaji lagi, apa yang perlu untuk dibangunkan?Apa yang perlu dihidupkan? hidupnya Apa ? Ruh? kesadaran ? Pikiran? terserah kita yang penting ada sesuatu yang dihidupkan, dan jangan lupa disini ada unsur angin, berarti cara menghidupkannya ada gerak..(kita fikirkan ini)..gerak menghasilkan udara. ini adalah ajakan untuk berdzikir. Dengan berdzikir, maka ada sesuatu yang dihidupkan.
tandure wus sumilir, Tak ijo royo-royo tak senggo temanten anyar. Bait ini mengandung makna kalau sudah berdzikir maka disitu akan didapatkan manfaat yang dapat menghidupkan pohon yang hijau dan indah. Pohon di sini artinya adalah sesuatu yang memiliki banyak manfaat bagi kita. Pengantin baru ada yang mengartikan sebagai Raja-Raja Jawa yang baru memeluk agama Islam. Sedemikian maraknya perkembangan masyarakat untuk masuk ke agama Islam, namun taraf penyerapan dan implementasinya masih level pemula, layaknya penganten baru dalam jenjang kehidupan pernikahannya.
Cah angon cah angon penekno blimbing kuwi. Mengapa kok “Cah angon” ? Bukan “Pak Jendral” , “Pak Presiden” atau yang lain? Mengapa dipilih “Cah angon” ? Cah angon maksudnya adalah seorang yang mampu membawa makmumnya, seorang yang mampu “menggembalakan” makmumnya dalam jalan yang benar. Lalu,kenapa “Blimbing” ? Ingat sekali lagi, bahwa blimbing berwarna hijau (ciri khas Islam) dan memiliki 5 sisi. Jadi blimbing itu adalah isyarat dari agama Islam, yang dicerminkan dari 5 sisi buah blimbing yang menggambarkan rukun Islam yang merupakan Dasar dari agama Islam. Kenapa “Penekno” ? ini adalah ajakan para wali kepada Raja-Raja tanah Jawa untuk mengambil Islam dan dan mengajak masyarakat untuk mengikuti jejak para Raja itu dalam melaksanakan Islam.
Lunyu lunyu penekno kanggo mbasuh dodotiro. Walaupun dengan bersusah payah, walupun penuh rintangan, tetaplah ambil untuk membersihkan pakaian kita. Yang dimaksud pakaian adalah taqwa. Pakaian taqwa ini yang harus dibersihkan.
Dodotiro dodotiro, kumitir bedah ing pinggir. Pakaian taqwa harus kita bersihkan, yang jelek jelek kita singkirkan, kita tinggalkan, perbaiki, rajutlah hingga menjadi pakain yang indah ”sebaik-baik pakaian adalah pakaian taqwa“.
dondomono jlumatono kanggo sebo mengko sore. Pesan dari para Wali bahwa suatu ketika kamu akan mati dan akan menemui Sang Maha Pencipta untuk mempertanggungjawabkan segala perbuatanmu. Maka benahilah dan sempurnakanlah ke-Islamanmu agar kamu selamat pada hari pertanggungjawaban kelak.
Mumpung padhang rembulane, mumpung jembar kalangane. Para wali mengingatkan agar para penganut Islam melaksanakan hal tersebut ketika pintu hidayah masih terbuka lebar, ketika kesempatan itu masih ada di depan mata, ketika usia masih menempel pada hayat kita.
Yo surako surak hiyo. Sambutlah seruan ini dengan sorak sorai “mari kita terapkan syariat Islam” sebagai tanda kebahagiaan. Hai orang-orang yang beriman, penuhilah seruan Allah dan seruan Rasul apabila Rasul menyeru kamu kepada suatu yang memberi kehidupan kepada kamu (Al-Anfal :25)
* Diambil dari berbagai sumber. Mohon dikoreksi jika ada kesalahan, karena saya juga manusia yang tak pernah lepas dari salah dan dosa.

Jumat, 29 Juli 2011

CERKAK

JAKA BUDHUG

Prabu Brawijaya, raja Majapahit, kagungan putra selisih Raden Harya Bangsal kang ngganteng. Sang Prabu Ndawuhi sowan putrane. “Bangsal, kayane saiki wis wektune kowe karma, piye? Apa wis ana ancang-ancang?” ngendikane Sang Prabu. “Nyuwun duka, Rama. Ing manah dereng wonten krenteg”. “Lho, kok ngono, anakku?”. “Kulo taksih kepengin necep ngelmu. Langkung-langkung ingkang wonten njawi rangkah, inggih punika wonten ing sabrang.”
            Sang prabu banger dukane. Panjenengane ora nayogyani bab iku. Kudu nindakake dhawuhe raja yaiku karma. Wusanane Bangsal mlayu saka kraton. Tekade wis kepleng ninggal kraton. Bengi iku kawitan njajah panggonan sing during tau diambah.
Saking ora kerumate awake marga mung niyate ninggal kraton, awake dadi gudhigen lan gandane ora enak, amis. Mula, banjur katelah jenenge Jaka Budhug.
Lakune sangsaya adoh nganti tekan desa Dhadapan. Ing desa iku ana Mbok Randha. Gandheng mesakke, Jaka Budhug dijak manggon ing gubuge Mbok Randha.
Nalika Jaka Budhug kepengin ngombe banyu klapa, Jaka Budhug nembung Mbok Randha. Mbok Randha ngentukake. Erame Mbok Randha, Jaka Budhug ora menek, nanging mung ngranggeh papah godhonge. Sawise iku godhong-godhonge dibuwang, sing dipurih mung blukange. Blukang iku dienggo teken sing dijenengake Luh Gadhing. Blungkang iku kaya wesi kuwate.
Pijuju Raja Puhan nganakake sayembara. Sapa sing nyigar watu sing ngalang-ngalangi bendungan ing kali Sawur bakal dijodohake karo putrid Nawang Wulan.
Mbok Randha mangkat ngajak Joko Budhug. Nanging tekan ing panggonan Jaka Budhug padha diina amarga awake kuru, kebak gudhig, kaya wong lara budhugen. Tanpa keyana watu iku disabet nganggo blukang, pecah sanalika. Dumadakan banyu mili, binarung surake wong-wong.
Bengine Raja Puhan ora kepenak penggalihe. Nawang Wulan rak ora memper entuk jodho bocah kaya ngono. Esuke Raja Puhan nimbali Patih, “Patih, apa kowe ngerti apa sing lagi dakpenggali?”
Patih ora semaur, dhewekke mung manthuk. “Jaka Budhug sing awake gudhigen kae kudhu diresiki. Nganti babar pisan ora kethok gudhige,” ngindikane Raja Puhan.
Patih budhal ngajak Jaka Budhug, nanging patih tumindak nyleneh. Jaka Budhug dipredaya. Sang Prabu kaget, nanging seneng. Wusanane dianaakke upacara gedhen. Mung erame, nalika mayite Jaka Budhug dilebokake luwang, mayite saya dawa. Ora let suwe ana swara ing awing-awang, yen Nawang Wulan pancen jodhone.
Kanthi sedhih penggalihe Raja Puhan, Nawang Wulan diprejaya, mayite dikubur bareng Jaka Budhug. Sang Prabu dhawuh mindhah kuburan ing tlatah sing dhuwur amrih ora kebanjiran.